Zorgverleners zien zich soms geconfronteerd met laaggeletterde patiënten zonder dat zij zich daarvan bewust zijn. [bron: TvZ - 4/2019]
Verpleegkundigen, artsen en andere zorgverleners zien zich soms geconfronteerd met laaggeletterde patiënten zonder dat zij zich daarvan bewust zijn. Het netwerk mProve, een samenwerkingsverband van vijf topklinische ziekenhuizen, beijvert zich voor die bewustwording. Maar liefst 2,5 miljoen Nederlanders van 16 jaar en ouder hebben moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. Twee derde van deze groep is autochtoon Nederlander. Voor deze mensen zijn alledaagse handelingen zoals e-mailen, het lezen van een afsprakenbrief of het lezen van een bijsluiter bij een medicijn een hele opgave. Laaggeletterdheid is overigens iets anders dan analfabetisme, waarbij het gaat om mensen die helemaal niet kunnen lezen en schrijven. De problemen waar mensen met laaggeletterdheid tegenaan lopen zijn er niet minder om. Laaggeletterden missen namelijk vaak de vaardigheden om goed om te gaan met informatie over gezondheid, ziekte en zorg. De gevolgen van deze beperkte gezondheidsvaardigheden zijn groot. Uit landelijk onderzoek blijkt dat laaggeletterden een grotere sterftekans hebben, vaker chronisch ziek zijn, een groter zorgverbruik en slechtere gezondheidsuitkomsten hebben. Daarnaast kost laaggeletterdheid de samenleving veel geld. Op jaarbasis is hiermee een bedrag gemoeid van 556,4 miljoen euro. Hiervan komt 127 miljoen euro ten laste van de gezondheidszorg.
mProve
Een aantal topklinische ziekenhuizen verdeeld over het land besloot maatregelen te nemen om de zorg voor laaggeletterde patiënten te verbeteren. Het gaat om het Albert Schweitzer ziekenhuis, Jeroen Bosch Ziekenhuis, Máxima MC, Isala en Rijnstate. Zij besloten in 2017 hun krachten te bundelen in het netwerk mProve. De zorginstellingen spraken af samen aan projecten te werken om de zorg merkbaar beter te maken. Dat zijn behalve het project Laaggeletterdheid ook projecten op het gebied van innovatie, antistolling, hoe gaan we om met calamiteiten, ontregel de zorg en verder diverse medisch inhoudelijke verbetertrajecten.
Signalen
'Het is belangrijk dat verpleegkundigen, artsen en andere zorgverleners de signalen van laaggeletterdheid herkennen', zegt Jackie Pals, communicatieadviseur in het Rijnstate en mProve-projectleider Laaggeletterdheid. 'Daarmee kun je serieus gezondheidsproblemen voorkomen. Een patiënt die niet goed informatie kan lezen, kan niet optimaal aan de verbetering van zijn gezondheid werken. Iemand die bijvoorbeeld moeite heeft met de informatie op medicatie, zoals een dosering, kan dat medicijn verkeerd innemen. Een simpel voorbeeld hiervan is het begrip 'oraal innemen'. De meeste mensen weten dat dit via de mond betekent, maar een laaggeletterde patiënt kan misschien denken dat een vloeistof via de oren moet. En een begrip als '3x daags' lijkt simpel, maar kan voor een laaggeletterde moeilijk te begrijpen zijn.'
Volgens Pals hebben laaggeletterde mensen zichzelf geleerd om, deels uit schaamte, hun probleem te camoufleren. Verpleegkundigen horen nogal eens uitspraken als: 'Ik ben mijn bril vergeten', 'Kunt u dat even voor mij invullen' of 'Dat formulier vul ik thuis wel in.' Pals: 'Ook iemand die vaker niet op een afspraak verschijnt, die medicijnen niet of onjuist inneemt of die nooit vragen stelt, kan moeite hebben met lezen of schrijven.'
De mProve-ziekenhuizen delen hun ervaringen en inspireren elkaar. 'De kracht van mProve ligt in de openheid, creativiteit en flexibiliteit waarmee de medewerkers van onze ziekenhuizen op deze en andere onderwerpen samenwerken', zegt Pals.
Verpleegkundigen en artsen worden onder andere getraind via workshops. Soms moeten daarbij ook wel wat barrières geslecht worden. Pals: 'Sommige artsen zijn nog weinig bekend met het onderwerp en kunnen zich niet voorstellen dat er laaggeletterden in hun wachtkamer zitten. Of ze zeggen dat het spreekuur te kort is om er tijd aan te besteden. In die workshops geven we hun toch handvatten voor in de spreekkamer. Ook ontwikkelen we gezamenlijk middelen om de moeilijk te begrijpen medische informatie toegankelijk te maken voor laaggeletterden. Een voorbeeld is het beeldverhaal. In het eerste beeldverhaal dat we ontwikkeld hebben leggen we met duidelijke afbeeldingen en korte teksten uit wat je moet doen als je nuchter moet zijn voor een onderzoek of operatie. We zijn ook bezig met het ontwikkelen van andere beeldverhalen, onder andere over de CT-scan en het MRI-onderzoek. De beeldverhalen worden getest door laaggeletterden.'
Groeiende aandacht
De afgelopen jaren is er een groeiende aandacht voor het onderwerp en worden er landelijk steeds meer activiteiten opgezet op het gebied van laaggeletterdheid. Volgens Pals is dat mede ingegeven door de betrokkenheid van prinses Laurentien. En de overheid erkent dat het een serieus probleem is. 'In het ziekenhuis attenderen we mensen erop met posters, flyers en informatie op intranet en op de website. We ondersteunen verpleegkundigen die op hun afdeling te maken hebben met laaggeletterde patiënten: welke communicatiemiddelen kunnen ze gebruiken en hoe kunnen ze beter communiceren met deze doelgroep? En ten slotte hebben we ook trainingen over het schrijven in eenvoudig Nederlands.
Bron: TvZ - Verpleegkunde in praktijk en wetenschap, uitgave 4/2019
Auteur: Adri van Beelen